Pored brojnih novina i izmena u srpskom zakonodavstvu, početkom ove godine značajnu pažnju je privuklo konačno rešavanje pitanja zakonskog regulisanja zaštite arhivske građe i drugog dokumentarnog materijala. Izvesno je da novi Zakon o arhivskoj građi i arhivskoj delatnosti („Zakon“) predstavlja značajan korak u unapređenju zaštite arhivske građe i regulisanju arhivske delatnosti, ali i u razvoju svesti o zaštiti arhivske građe budući da se njenim očuvanjem „staramo“ i o istoriji naše države.
Naime, Republika Srbija do nedavno nije imala zakon koji bi sveobuhvatno regulisao pitanje arhivske građe i arhivske delatnosti. Na pitanje čuvanja arhivske građe bili su primenjivi Zakon o kulturnim dobrima iz 1994. godine i Zakon o arhivskoj građi iz 1998. godine koji mnogo čemu nisu bili usklađeni sa novim oblicima arhivske građe i načinima čuvanja koje obezbeđuju savremene tehnologije. Pored toga što je Zakon o kulturnim dobrima u brojnim aspektima bio anahron, odnosno neprilagođen 21. veku, on je nametao i obaveze sa poprilično dugim rokom.
Zbog toga je bilo neophodno doneti akt koji bi posebno regulisao ovu oblast te je u januaru prošle godine donet Zakon, koji je stupio na snagu 2. februara 2021. godine.
Zakon uvodi pravilo da se arhivska građa čuva u obliku u kom je nastala. U tom pogledu je naročito interesantno da se Zakon posebno bavi arhivskom građom u digitalnoj formi određujući je kao vrstu građe koja je izvorno nastala u elektronskom obliku, što svedoči o tome da Zakon ide u korak sa vremenom i savremenim tehnologijama.
Novine koje su najzanimljivije za privredu se tiču imalaca i stvaralaca arhivske građe – pravnih lica i preduzetnika. Naime, tokom svog poslovanja, privredno društvo stvara dokumentarni materijal, koji zbog značaja svog sadržaja ima status arhivske građe. Arhivska građa se čuva kao celina – arhivski fond, a po isteku perioda od 30 godina od nastanka predaje se na čuvanje nadležnom javnom arhivu.
Pored opšte obaveze koja se tiče savesnog čuvanja u sređenom i bezbednom stanju, Zakon propisuje još niz obaveza za imaoce i stvaraoce arhivske građe i dokumentacije. Te obaveze uključuju:
Pored toga, za pravna lica i privredne subjekte je bitno da znaju da imaju obavezu da donesu:
Zakon prepoznaje potrebu da se arhivska građa zaštiti u vanrednim situacijama pa tako uvodi obavezu za imaoce i stvaraoce arhivske građe da donesu plan mera zaštite arhivske građe i dokumentarnog materijala u slučaju rizika od katastrofa i vanrednih situacija, i da sprovode sve mere zaštite utvrđene planom mera.
Kada je reč o obavljanju arhivske delatnosti, Zakon vrši podelu arhiva na javne, privatne i specijalne i bliže uređuje osnivanje, kao i delatnost arhiva.
Značaj Zakona je i u tome što sveobuhvatno reguliše zaštitu arhivske građe i organizaciju i funkcionisanje arhivske delatnosti u Srbiji, a pored toga predstavlja veliki korak napred kada je reč o savremenim metodama čuvanja arhivske građe. Pored ustanovljenja jasnih načina očuvanja, cilj Zakona je i u tome da se razvije svest o nužnosti očuvanja ove vrste građe i značaja koji ona ima. Zakonom se uvode i nove obaveze privrednim subjektima u Republici Srbiji.
Potrebno je napomenuti da se Zakonom omogućuje utvrđivanje Arhivskog fonda Republike Srbije (“Fond“), čiji je cilj da čuva, pored arhivske građe sa teritorije Srbije, i arhivsku građu koja se trenutno nalaze van zemlje, a deo je njenog kulturnog nasleđa. Štaviše, u Fondu bi trebalo da se nalaze i kopije stranih izvora koji se odnose na istoriju Srbije i srpskog naroda. Ovakva sadržina arhivske građe u Fondu svedoči o značajnoj ulozi koju će Fond imati kao mesto koje će objedinjavati svu navedenu građu. Na taj način će Fond postati deo nacionalnog, ali i svetskog kulturnog nasleđa.
Iako izmene koje uvode Zakon na prvi pogled mogu izgledati kao opterećenje budući da dolazi do promene dosadašnjeg sistema, šira perspektiva sagledavanja svedoči tome da će Zakon zapravo pojednostaviti sistem očuvanja arhivske građe i obavljanja arhivske delatnosti.
Kada je reč o kaznenoj politici, interesantno je da Zakon u znatnoj meri pooštrava i sankcije, pa tako propisuje kazne za pravno lice u iznosu od 50.000 do 2.000.000 dinara u slučaju neusklađenosti poslovanja sa Zakonom, dok se odgovorno lice u pravnom licu sankcioniše novčanom kaznom do 150.000 dinara.
Iz navedenog je jasno da novi Zakon predstavlja ključan iskorak u pogledu očuvanja arhivske građe i obavljanja arhivske delatnosti. Ostaje da se vidi kojom brzinom i kako će se praksa prilagoditi novom Zakonu.
Authori: Danica Misojčić, Mina Kuzminac
