U Republici Srbiji poljoprivredna politika se zasniva na Zakonu o poljoprivredi i ruralnom razvoju i Zakonu o podsticajima u poljoprivredi i ruralnom razvoju. Međutim, nijedan od ova dva zakona ne omogućava regulisanje tržišta poljoprivrednih proizvoda i uvođenje novih mehanizama uređenja tržišta, koji su potrebni da bi poljoprivreda Republike Srbije nastavila da se razvija. Tržišni mehanizmi u Republici Srbiji nisu u skladu sa merama organizacije zajedničkog tržišta u EU. U Republici Srbiji ne postoji adekvatan jedinstven zakonodavni okvir za sprovođenje većine mera za uređenje tržišta.
U cilju daljeg usklađivanja sa mehanizmima u EU, Skupštinski Odbor za poljoprivredu, šumarstvo i vodoprivredu je dana 29. juna 2021. godine prihvatio Predlog zakona o uređenju tržišta poljoprivrednih proizvoda („Predlog zakona“). Predlog zakona, između ostalog, uređuje (i) zahteve i (ii) mere uređenja tržišta poljoprivrednih proizvoda.
Predlog zakona obuhvata proizvode u sledećim sektorima: 1) žitarice; 2) šećer; 3) suvo krmno bilje; 4) seme; 5) hmelj; 6) voće i povrće; 7) prerađevine od voća i povrća; 8) vino; 9) živo bilje i cveće; 10) duvan; 11) goveđe i teleće meso; 12) mleko i mlečni proizvodi; 13) svinjsko meso; 14) ovčije i kozije meso; 15) jaja; 16) živinsko meso; 17) pčelinji proizvodi; 18) drugi sektori.
Predlog zakona definiše zahteve koji se odnose na stavljanje poljoprivrednih proizvoda na tržište, i to: (i) zahteve za stavljanje poljoprivrednih proizvoda na tržište, (ii) posebne zahteve u pojedinim sektorima, (iii) zahteve i pravila koji se odnose na proizvođačke organizacije, udruženja proizvođačkih organizacija i međugranske organizacije, (iv) prilagođavanje ponude zahtevima tržišta u sektoru vina i (v) ugovorne odnose u pojedinim sektorima.
Do sada u Republici Srbiji nisu postojale proizvođačke organizacije u formi kakve postoje u EU. Iskustva novih država članica EU ukazuju na potrebu da se sa jačanjem sistema udruživanja poljoprivrednih proizvođača kroz proizvođačke organizacije počne što pre, kako bi se domaći poljoprivredni proizvođači na vreme pripremili za tržišnu utakmicu sa evropskim proizvođačima.
Proizvođačka organizacija osniva se na inicijativu poljoprivrednih proizvođača, sa svrhom objedinjavanja aktivnosti pojedinačnih poljoprivrednih proizvođača u zajedničke aktivnosti, koje imaju za cilj: (i) planiranje proizvodnje i njeno prilagođavanje potražnji, (ii) koncentrisanje ponude i stavljanje na tržište proizvoda vlastitih članova, (iii) optimizaciju troškova proizvodnje, (iv) stabilizaciju cena proizvoda, (v) podizanje komercijalne vrednosti i promociju proizvoda, kao i (vi) sprečavanje kriznih situacija i efikasno upravljanje njima. Plasmanom proizvoda preko proizvođačke organizacije, proizvođači jačaju svoju poziciju na tržištu, obezbeđuju održivost, ekonomičnost i kontinuitet proizvodnje, kao i stabilizaciju i sigurnost cene. Proizvođačima je, svakako u interesu da svoje proizvode plasiraju preko proizvođačke organizacije, jer su ekonomski snažniji pri zajedničkom nastupu na tržištu i imaju jaču pregovaračku poziciju.
Mere uređenja tržišta obuhvataju intervencije na tržištu, i to: (i) javnu intervenciju, (ii) podršku privatnom skladištenju i (iii) posebne interventne mere. Takođe, vredno je pomena da Predlog zakona predviđa posebnu podršku za poljoprivredne proizvode koja se odnosi na (i) mere podrške poboljšanja prehrambenih navika dece i omladine i (ii) operativne programe u sektoru voća i povrća.
Jedna od najvažnijih novina koje donosi Predlog zakona u sektoru poljoprivrede jeste javna intervencija kao mehanizam koji obuhvata otkup, skladištenje, odnosno način raspolaganja otkupljenim poljoprivrednim proizvodima i sprovodi se tokom tržišne godine za sledeće poljoprivredne proizvode u sektoru (i) žitarica (ii) goveđeg i telećeg mesa (sveže ili rashlađeno meso), (iii) mleka i mlečnih proizvoda. Javna intervencija se sprovodi kada je tržišna cena navedenih poljoprivrednih proizvoda niža od referentne cene.
Pored javne intervencije, Predlog zakona predviđa i meru podrške privatnom skladištenju kada dođe do pada tržišnih cena ispod referentnog nivoa. Za ovu, kao i za meru javne intervencije, važno je da ih mora doneti Vlada Republike Srbije zbog značajnog uticaja na budžetska sredstava. Ukupno je šest sektora unutar kojih se u EU za određene proizvode može odobriti podrška privatnom skladištenju. To su sledeći sektori: šećer, maslinovo ulje, goveđe i teleće meso, svinjsko meso, ovčije i kozije meso, kao i mleko i mlečni proizvodi.
Posebne interventne mere odnose se na sprečavanje tržišnih poremećaja zbog primene mera za sprečavanje širenja bolesti životinja, kao i na sprečavanje tržišnih poremećaja koji se mogu direktno pripisati gubitku poverenja potrošača zbog postojanja opasnosti za javno zdravlje ili zdravlje životinja.
Takođe, Predlog zakona uređuje posebnu podršku za poljoprivredne proizvode koja se odnosi na mere podrške poboljšanja prehrambenih navika dece i omladine i operativne programe u sektoru voća i povrća. U suštini se radi o merama podrške u sektorima (i) mleka i mlečnih proizvoda, i (ii) voća i povrća i prerađevina od voća i povrća. Mere podrške poboljšanju prehrambenih navika dece i omladine odnose se na sektore mleka i mlečnih proizvoda, kao i voća i povrća i prerađevine od voća i povrća i donose se radi poboljšanja prehrambenih navika dece i omladine koja pohađaju obrazovno-vaspitne ustanove i radi podizanja svesti u široj javnosti o značaju zdrave ishrane u razvoju dece i omladine. Cilj je da se u saradnji sa privrednim subjektima, u određenim vremenskim intervalima, u određenim obrazovno-vaspitnim ustanovama, distribuira užina koju bi činilo mleko i mlečni proizvodi, odnosno voće i povrće i prerađevine od voća i povrća. Na taj način bi se omogućila potrošnja domaćih i zdravih proizvoda među predškolskom i školskom decom i ukazalo na značaj domaće proizvodnje i zdravu ishranu najmlađih.
S obzirom da se mere uređenja tržišta finansiraju iz budžeta Republike Srbije potrebno je propisati i obaveze korisnika mera uređenja tržišta. Pre svega, korisnici mera uređenja tržišta imaju obaveza dostavljanja tačnih podataka o sprovođenju mera uređenja tržišta. Na taj način se jasno utvrđuje i postojanje odgovornosti potencijalnih korisnika ukoliko koriste neku od mera uređenja tržišta da vrate novčana sredstva (i) dobijena na osnovu netačnih podataka, (ii) pribavljena suprotno uslovima i odredbama ovog zakona i propisa donetih na osnovu njega, kao i (iii) ako su dobijena novčana sredstva nenamenski korišćenja.
